/English below/
Баримт шалгагч, МУИС-ийн сэтгүүл зүйн 4 дүгээр ангийн оюутан
Б.Үүрцайх: Мэдээлэлд хэрсүү байх хандлагад суралцахад баримт шалгах ажил ихээхэн нөлөөлсөн
Бүх зүйл цастай өдрөөс эхэлсэн…
Тэр өдөр их хүйтэн. Гадаа цав цагаан. Сормуус цантсан ч алхаад л байсан… Зузаан ороолтондоо хамраа шургуулаад алхаад л байлаа. Толь болсон явган замаар “‘Таван сая’-ыг үүрч яваа шүү, барьцтайхан гишгээд өг” гэж өөртөө хэлсээр найзтайгаа уулзлаа. Цав цагаан цасан дунд шав шар өнгө. Танихад амархан. Хоёул уулзсан хойно буруу газар ирснээ сая л мэдлээ. Төөрч мунгинасаар хоцроод оров. Азаар гол мэдээллээ ярьж байхад нь орчих шиг боллоо. “Бантсан хүн балайг нь авна” гэгчээр сургалт явуулж байсан ‘дарга’ нартай нь зэрэгцээд суучихаж. Гэхдээ үнэхээр азтай. Зөв газраа суусан байв.
“Баримт шалгагч” нар миний мэдэхгүй олон төрлийн хэрэглүүр ашиглаад цахим орчинд тархдаг хуурамч мэдээлэл, тархи угаалтаас сэргийлэн, мэдээлэлд ‘хяналт’ тавьдаг хүмүүс юм байна. Ойр суусны ачаар олон талын мэдээллийг бусдаас арай илүү аминчхан авчихав.
Би чинь сэтгүүлчээр сурдаг, ирэх намар төгсөх ангид элсэн орох оюутан хүн. Багш нар маань ч аливаа мэдээг баримтаар баталгаажуулах нь сэтгүүлч хүнд байх зайлшгүй ур чадвар, ялангуяа нийгмийн сүлжээний хуудаснуудаар үнэн, худал нь мэдэгдэхгүй мэдээллүүд хурдацтай тархдаг болсон өнөө үед бүр ч чухлыг үргэлж сануулдаг.
“Хүмүүс анхдагч байдлаар мэдээлэлд шууд итгэдэг ч түүнд хоёр, гурван тал байж болно…” Тэр өдрөөс надад ийм нэгэн чухал өгүүлбэр тодоос, тод үлдсэн юм. Хичээл дээр ч тэр, фэйсбүүк, инстаграмаа дээш, доош гүйлгэхэд ч тэр энэ өгүүлбэр л бодогдоно. Ингэж байтал хичээл хаагдах ч дөхлөө. Фэйсбүүкээ эргүүлж байтал “Дадлагажигч оюутан авна” гээд нөгөө очиж суусан сургалтыг зохион байгуулсан газраас зар орчихож.
Нөгөө өгүүлбэрийг тархиндаа бодсоор байсан би бараг өөрийн жолоогүйгээр тэр газар явж очсон байсан. Эхэндээ учраа олохгүй, юу хийгээд байгаагаа ч сайн ойлгохгүй. Ямар хэрэглүүрийг ямар мэдээлэлд ашиглах, ямар эх сурвалжаас, хаанаас тодруулах, яагаад үүнийг бусдад тайлбарлах хэрэгтэй гэх мэт эргэлзэх зүйл олон. Гэхдээ сайн багийнхан, дадлага удирдагчийнхаа ачаар энэ байдал удаан үргэлжилсэнгүй, дороо л учраа олоод эхлэв. Урам орсон.
Баримт шалгах үйл ажиллагаа эрэн сурвалжлах сэтгүүлзүйн шинжийг агуулдаг. Аливаа мэдээлэлд гаргацгүй, учир дутагдалтай хандаж хэзээ ч болохгүй. “Үүний учир шалтгаан юу вэ? Яагаад ийм байх ёстой вэ? Энэ зүйл ийм учраас хуурамч байж болзошгүй. Шууд итгэж болох уу? Яагаад?” гэх зэргээр маш их судалгаа хийдэг. Би ч бараг энэ үйл явцад “донтож” эхэлсэн. Яг дотор нь ороод шалгахаар шуугиан болж байгаа олон мэдээллүүдийн ард ямар их учир шалтгаан байдаг юм бэ гэдгийг улам бүр ойлгож эхлэв.
Дадлагын хугацаа дууслаа. Гэхдээ хамгийн чухал, гол зүйлээ одоо хэлэх гэж байна. Би одоо “Баримт шалгагч” болсон. Бүр бүтэн цалинтай баримт шалгагч ажилтан болсон. “Сэтгүүл зүйн Инновац, Хөгжлийн Үүр төв”/Nest center Mongolia/-ийн дэргэдэх “Монголын баримт шалгах төв” гэдэг шинэлэг бөгөөд хамгийн хэрэгтэй үйл ажиллагааг хийж, хэрэгжүүлдэг байгууллагын нэгээхэн эд эс болсон юм.
Тэр хүйтэн өдөр Зулаагийн надад хэлсний дагуу баримт шалгалтын сургалтад бид хоёр очиж оролцсон нь тэр. Хэрэгтэй цагт, хэрэгтэй зүйлийг нь хэлдэг, өгдөг, учирдаг ямар нэгэн учир шалтгаан, эсвэл хүн байдаг шүү дээ. Тэр бол Зулаа байсан юм.
Харин хожим нь ЮНЕСКО-ийн “Мэдээлэл, харилцаа холбооны олон улсын хөгжлийн хөтөлбөр”-ийн хүрээн Nest-ийн хэрэгжүүлж байгаа “Хуурамч мэдээллээс урьдчилан сэргийлэх нь” төслийн хүрээнд сэтгүүл зүйн чиглэлээр мэргэжилтэн бэлтгэдэг томоохон 3 их сургууль/МУИС, ХИС, СУИС-ийн РТМУС/-ийн дэргэд байгуулагдсан “Оюутан баримт шалгагч клуб”-ийн үйл ажиллагаанд хамрагдаж байснаа мэдсэн юм. Энэ төсөл хэрэгжээгүй бол ийм шинэлэг үйл ажиллагааг нэвтрүүлж, хүмүүст ус, агаар мэт хэрэгцээтэй мэдээллийн үнэн бодит байдлыг нягталж шалгадаг ажил байдгийг ч мэдэхгүй хэр удаан явах байсныг бүү мэд.
Энэ төслийн хүрээнд ЮНЕСКО-оос эрхлэн гаргаж, Nest-ийн орчуулж, хэвлэсэн “Сэтгүүл зүй, “Худал мэдээ” ба хуурамч мэдээлэл” гарын авлагыг өдөр тутмынхаа баримт шалгалтын болон сэтгүүл зүйн үйл ажиллагаанд ашиглаж байна. Мөн Nest-ийн хөтөлбөр хэрэгжүүлдэг ах, эгч нар болон “Монголын баримт шалгах төв”-ийн сургагч багш нарын хэрэгжүүлж байгаа олон үйл ажиллагаануудыг нүдээр харж, өөрөө нэг хэсэгт нь оролцож байна.
Тухайлбал орон нутаг болон нийслэлийн 6 редакцад тэтгэлэг олгоод байгаа юм билээ. Тэдгээр редакцуудыг хагас жилийн турш менторшип хөтөлбөрт хамруулж, тэд цаашаагаа орон нутгийнхаа тус бүр гурваас дээш тооны редакцад баримт шалгалтын талаар сургалт, төслүүд хэрэгжүүлж, олон нийтэд мэдээлэл түгээж байгаа гээд төслийн загвар нь үнэхээр сонирхолтой. Дуулсан, сонссоноо бусдад заана гэдэг өөрөө улам сайн сурахын үндэс байдаг шүү дээ.
Тэр хүйтэн өдрийн сургалтаас хойш баримт шалгалтын талаар гүнзгийрүүлэн судлахыг хүссэн боловч яахаа мэдэхгүй хэсэг явсан. Тэгвэл энэ төслийн хүрээнд баримт шалгалтын сургалтыг цахим хувилбар луу шилжүүлж, өөрөө бие даан үзэх боломжтой болгож байгаад үнэхээр баяртай байгаа.
Төслийн хүрээнд бий болсон “Баримт нэн тэргүүнд” сүлжээний сургалтыг Nest-ээс зохион байгуулахад биечлэн оролцсон. Тэнд АНУ-аас хэрэгжүүлдэг “Fulbright мэргэжилтэн” хөтөлбөрийн хүрээнд ирсэн мэргэжилтэн Др. Дэвид Гракон сэтгүүл зүйн олон улсын уралдаанд хэрхэн оролцох талаар болон Сэтгүүлчид гадаадад өсөн дэвших боломжуудын талаар ярьсан. Бас АНУ-ын Элчин сайдын яамнаас олон хөтөлбөрүүдийн талаар мэдээлэл өгсөн. Nest-ийн ах, эгч нар гадаадад болдог томоохон үйл ажиллагаануудад болон сургалтуудад яаж хамрагдах боломжтой талаар үнэхээр сонирхолтой мэдээллүүдийг хуваалцсан.
Би тун удахгүй он гараад 1-р сард оюутан солилцооны хөтөлбөрөөр АНУ руу явах гэж байна. Баримт шалгалт хийхдээ англи хэл дээрх эх сурвалжуудыг ашигладаг нь надад суралцахад минь улам хөшүүүрэг болж байна. Бас Nest дээр 33 хоногийн турш ажилласан Дэвид Гракон професортой өдөр бүр 10 минут хэлний дадлага хийх завшаан олдсон. Дэлхийд данстай доктор хүнтэй хэлээ сайжруулах завшаан гэдэг бол зүүдэлж ч байгаагүй аз завшаан мөн биз дээ? Дашрамд хэлэхэд сэтгүүл зүйн чиглэлээр Монголд хоёрхон удаа Fulbright мэргэжилтэн ирж байгаа нь манай Nest дээр хоёулаа ирсэн гэхээр хамт олноосоо урамшихгүй байхын аргагүй байгаа биз?
Тэр цастай хүйтэн өдрөөс хойш миний амьдралд ямар олон сайхан үйл явдал тохиолдсон юм бэ. Хэрэв “Баримт шалгагч оюутан клуб” байгуулагдаагүй бол, хэрэв Nest энэ төслийг хэрэгжүүлээгүй бол, хэрэв ЮНЕСКО-ийн “Мэдээлэл, харилцаа холбооны хөгжлийн хөтөлбөр” төслийг санхүүжүүлээгүй бол гэж хааяа боддог юм. Гэхдээ амьдрал өөр бас нэгэн голдирлоор сонирхолтой л үргэлжлэх байсан байх. Харин нэг л юмыг сайн мэдэж байна. Би хэзээ нэгэн өдөр энэ газарт ирэх л байсан.
в
в
Fact-Checker, Senior Journalism Student of NUM
B. Uurtsaikh: Everything started from a snowy day…
That day was very cold. Outside, everything was pure white. My eyelashes were frosted, but I kept walking… I tucked my nose into my thick scarf and kept walking. On the mirror-like sidewalk, I kept telling myself, “I’m carrying five million, step carefully,” as I walked to meet my friend. Among the sea of white snow, the yellow-orange color stood out. It was easy to find her. Once we met, we both realized we had come to the wrong place. After getting lost and wandering around, we finally arrived. Luckily, as I was talking about the main information, it seemed like I made it just in time. In the end, I ended up sitting next to the “bosses” who were conducting the training. But I was really lucky. I had ended up in the right place after all.
“Fact-checkers” are people who use various tools I didn’t know about to monitor and prevent the spread of fake news and propaganda in the digital space. By being close to them, I have been able to access a wider range of information, and perhaps a bit more personally.
I am a student studying journalism and will soon be enrolling in my final year next fall. My professors always emphasize that verifying information through facts is an essential skill for journalists, especially today false information spreads rapidly through social media. They constantly remind us of the importance of this skill.
“There are always two or three sides to every piece of information, and people tend to believe it at face value at first…” That was the one sentence that stuck with me. I keep thinking about it, whether it’s in class or scrolling through Facebook and Instagram. As the semester was nearing its end, I was scrolling through Facebook and came across an ad that said, “Interns wanted,” from the organization that had organized the training I had attended.
From that day on, the thought of that one sentence stayed with me, and somehow, I ended up at the location, almost on autopilot. At first, I didn’t know what to do or what was going on. I was unsure about what tools to use, what information to check, which sources to verify, and why this all needed to be explained to others. But thanks to a great team and the guidance of my fact-checker mentors, I quickly got the hang of things. I began to feel more confident.
Fact-checking, as I soon learned, has the essence of investigative journalism. It involves approaching any information with skepticism, always asking “What’s the reason behind this? Why is this the case? What makes this potentially misinformation? Can we trust this? Why?”—and doing thorough research. I think I became a little “addicted” to the fact-checking process. The more I got into it, the more I began to realize how many layers of context and explanation there are behind the news and the noise we hear.
The internship ended, but now I’m about to share the most important part. I am now a Fact-Checker. I have become a full-time fact-checker at Nest Center Mongolia, working with the Mongolian Fact-Checking Center – an innovative and vital organization focused on one of the most important activities of our time: verifying information and ensuring its truth.
It was that cold day when, following Zula’s advice, we both attended the fact-checking training. There’s always a person, a moment, or a reason that leads you to the right place at the right time. For me, that person was Zula.
Later, I discovered that through the Nest implemented the “Preventing Fake News” project funded by UNESCO’s “International Programme for the Development of Communication”, and I was involved with the Student Fact-Checker Clubs established at the three major universities in Mongolia (NUM, University of Humanities, and MNUAC). If this project had not been implemented, I might never have known about this cutting-edge field of work. I might have never realized the value of fact-checking, or the importance of verifying news, which is now more essential than ever.
Through this project, the “Journalism, Fake News, and Misinformation” manual, published by UNESCO and translated and printed by Nest, has become an everyday guide in my fact-checking and journalism activities. I have also had the privilege to participate in numerous activities organized by Nest and the Mongolian Fact-Checking Center’s trainers, seeing the value they bring firsthand.
For example, they have provided grants to six newsrooms, both in the capital and the provinces. These newsrooms participated in a mentorship program for six months, conducting training and projects about fact-checking and spreading information in their local areas. The project model is incredibly fascinating—teaching others what you have learned is one of the best ways to cement your own knowledge.
I’ve been so fortunate to have joined this project, and I’m incredibly grateful that Nest has transitioned the fact-checking training to an online format, allowing people like me to access it anytime, independently.
I was also fortunate enough to personally participate in the “Fact-First” network training organized by Nest, where experts like Dr. David Gracon, who came through the Fulbright Specialist Program from the U.S., spoke about how to participate in international journalism competitions and opportunities for journalists to develop globally. There was also information from the U.S. Embassy about various programs available to journalists. Nest staff shared valuable tips on how to apply for large international programs and training.
In January, I will soon be going to the U.S. as part of a student exchange program. Being able to use English-language sources for fact-checking has become a significant advantage for me as I continue my studies. In addition, I had the chance to practice my language skills with Dr. David Gracon, a Fulbright Specialist who worked with Nest for 33 days. It was an incredible opportunity to improve my language skills with such an esteemed professor—a rare chance I never thought would happen.
By the way, it’s worth mentioning that Dr. Gracon’s visit was one of only two Fulbright Specialist visits in the field of journalism in Mongolia. Both times, they were hosted by Nest, which makes me proud of my team and the work we do.
Since that cold day, many wonderful things have happened in my life. Sometimes I wonder what would have happened if the Student Fact-Checker Clubs hadn’t been established, if the Nest hadn’t implemented this project, or if IPDC/UNESCO hadn’t funded this project. But I know one thing for sure—my life would have continued down another interesting path. Still, I also know that I would have ended up here at this very place one way or another.
